staatkundig

Uit de Hoofdlijnen van de Canon van Nederland, nummers 6 en 9.

Voor een goed besef van de staat der Nederlanders is het goed te weten dat ‘we’ eerst een republiek waren (een VS avant la lettre) en pas veel later een (constitutionele) monarchie.

Dat verklaart de veelheid aan politieke partijtjes en bewegingen, kerken en denominaties, clubs en verenigingen die allemaal van zichzelf vinden dat zij alleenzaligmakend zijn.

Het zijn allemaal 'verlichte' eigendunkers.

6. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden: ontstaan uit een opstand

De steden met hun burgers hebben andere belangen dan de adel. De eerste tekenen van die belangentegenstelling doen zich al vroeg voor. In de late middeleeuwen probeerden Bourgondische vorsten de ‘Lage Landen’ onder één bestuur te brengen, maar deze politiek roept verzet op van steden en adel. In de 16e eeuw mengt dit verzet zich met de roep op kerkhervorming. Een oorlog breekt uit en edelmannen worden ‘geuzen’. Willem van Oranje groeit uit tot leider van de Opstand en heet daarom ‘vader des vaderlands’. Na zijn gewelddadige dood in 1584 ontwikkelt zich de bijzondere politieke structuur van ‘de Republiek’. Kenmerkend voor de Republiek: bestuursmacht van regenten; zwak centraal gezag; godsdiensttolerantie.

9. Eenheidsstaat, constitutionele monarchie

In de tweede helft van de 18e eeuw ontstaat mede onder invloed van de Verlichting in brede kringen van de bevolking behoefte aan het verwerven en verspreiden van kennis. Nieuwe ideeën over de inrichting van staat en maatschappij worden geuit. Pogingen van de patriottenbeweging om de macht van de stadhouders te beperken en de burgers meer invloed te geven mislukken aanvankelijk. Tussen 1795 en 1848 wordt de huidige Nederlandse staat geformeerd. De basis voor de eenheidsstaat wordt gelegd in de Franse tijd (1795-1813). Na de nederlaag van Napoleon wordt Willem I, de zoon van de laatste stadhouder, koning over een verenigd koninkrijk. Dit ‘herstel’ van de Nederlanden duurt niet lang, want het revolutiejaar 1830 doet ook Brussel aan. In 1848 worden met de Grondwet van Thorbecke de grondslagen gelegd voor de constitutionele monarchie die Nederland nu nog altijd kent. Het Koninkrijk der Nederlanden wordt nu een kleine mogendheid die de neutraliteit koestert.